هاری یک بیماری ویروسی است که مغز و نخاع پستانداران را هدف قرار میدهد و گاهی منجر به رفتارهای خشونتآمیز و ترسناک میشود که در فیلمها و کتابها با عنوان «سگ هار» به تصویر کشیده شده است. این بیماری از نوع بیماریهای مشترک بین انسان و حیوانات است، یعنی هم حیوانات وحشی و هم حیوانات خانگی مانند گربه و سگ میتوانند آن را به انسان منتقل کنند.
در گذشته، موارد سگهای هار در آمریکا رایج بود، اما واکسیناسیون اجباری و کاهش سگهای ولگرد باعث شده این موارد بسیار کم شوند. امروزه موارد هاری در گربهها نادر است، اما با این حال، گربهها بیش از سگها بهعنوان رایجترین حیوان خانگی مبتلا به این بیماری شناخته میشوند.
بیش از ۹۰ درصد موارد گزارششدهی هاری در حیوانات مربوط به حیوانات وحشی مانند خفاش، راکون، راسو و روباه است. حیوانات خانگیای که با این حیوانات تماس پیدا میکنند یا در معرض حیوانات ولگرد هستند، همچنان در خطر ابتلا قرار دارند.
به گفته یک دامپزشک متخصص، واکسیناسیون نقش مهمی در محافظت از گربهها دارد و همچنین از انسانها در برابر درمانهای سخت و ناخوشایند پس از تماس با ویروس محافظت میکند. برای نمونه، زنی که در یکی از پارکهای شهری قصد نجات یک بچهگربه را داشت، توسط آن گربه گاز گرفته شد. بعداً مشخص شد آن گربه، خواهر و برادرهایش و مادرشان همگی به هاری مبتلا بودند. در نتیجه، آن زن و هرکسی که با آن گربه تماس داشت، مجبور به دریافت درمان پس از تماس با هاری شد.
اگر نگران هستید که گربه یا بچهگربهتان به هاری مبتلا شده یا در خطر ابتلاست، بهتر است علائم هاری در رفتار و ظاهر گربهها، واکسنهای موجود و نحوه انتقال بیماری از گربه به انسان را بشناسید.
گربهها چگونه به هاری مبتلا میشوند؟
هاری معمولاً از طریق گاز گرفتن توسط حیوان آلوده منتقل میشود. البته انتقال از طریق بزاق (مثلاً ورود بزاق به دهان یا زخم باز) نیز امکانپذیر است. احتمال انتقال از طریق چنگ زدن گربه کمتر است، اما چون گربهها پنجههایشان را میلیسند، این احتمال هم وجود دارد.
از آنجا که حیوانات وحشی ناقل اصلی هاری هستند، گربههایی که بخشی از زمان خود را بیرون از خانه میگذرانند بیشتر در معرض خطرند. اما گربههایی که فقط در خانه نگهداری میشوند هم کاملاً ایمن نیستند. ممکن است حیواناتی مانند خفاش یا راکون وارد خانه شوند، یا گربه ناخواسته به بیرون برود. به همین دلیل واکسینه کردن گربهها (که در بیشتر مناطق قانونی هم هست) بسیار ضروری است.
گربههای بدون صاحب یا رها شده هم میتوانند ناقل ویروس باشند. در این زمینه بین دامپزشکان و فعالان حمایت از حیوانات خیابانی هنوز بحث وجود دارد که نقش این گربهها در شیوع هاری چقدر جدی است.
هرچند ابتلای گربهها به هاری نادر است، اما اگر واکسینه نشده باشند، نتیجه اغلب مرگبار است. به همین دلیل واکسیناسیون اولیه و تزریق نوبتهای تقویتی الزامی است.
علائم هاری در گربهها
هاری بلافاصله علائم نشان نمیدهد. این بیماری ممکن است هفتهها تا حتی یک سال در بدن گربه پنهان بماند. اما بهمحض شروع علائم، معمولاً فقط چند روز تا مرگ فاصله است. علائم رایج در گربههای واکسینهنشده شامل موارد زیر است:
تغییر ناگهانی رفتار
آیا گربهتان رفتارش عوض شده؟ نشانههایی مثل بیاشتهایی، ترس یا اضطراب، صداسازیهای مداوم، پرخاشگری یا بیقراری میتواند هشداردهنده باشد.
تغییر در معاشرتپذیری
ممکن است گربهای که همیشه مهربان بوده ناگهان گوشهگیر شود، یا برعکس، گربهای که قبلاً سرد و بیتفاوت بوده ناگهان رفتار محبتآمیز از خود نشان دهد.
خشونت شبیه سگ هار
رفتاری که سالها با عنوان «سگ هار» در داستانها و فیلمها دیدهایم، ممکن است در گربه هم ظاهر شود. گربه ممکن است بیدلیل خشن شود، گاز بگیرد یا چنگ بزند. ممکن است ترس طبیعیاش از انسان را از دست بدهد. البته علائم خاصی در چشمها دیده نمیشود، اما مردمکها ممکن است در صورت تحریک، گشاد شوند.
فلج شدن
در مراحل پایانی بیماری، گربه ممکن است دچار تشنج شود، کنترل عضلات و توانایی بلع را از دست بدهد. سپس ممکن است گلو، فک و اندامها فلج شوند و سرانجام مرگ رخ دهد.
تشخیص و درمان
در مورد احتمال ابتلا به هاری، اول ایمنی را در نظر بگیرید. این بیماری برای انسان خطرناک و برای حیوانات کشنده است. اگر فکر میکنید گربهتان توسط حیوان وحشی گاز گرفته شده، حتماً قبل از تماس فیزیکی دستکش بپوشید و سریعاً با دامپزشک تماس بگیرید.
حتی اگر میدانید حیوان مهاجم کجاست، هرگز نباید خودتان اقدام به گرفتن آن کنید، بهویژه اگر رفتار غیرعادی دارد. بلافاصله با واحد کنترل حیوانات تماس بگیرید و اطلاعات لازم را بدهید.
تشخیص هاری در گربه زنده امکانپذیر نیست. تنها راه تشخیص قطعی، بررسی بافت مغز پس از مرگ حیوان است. اگر حیوان مهاجم زنده پیدا شود، معمولاً برای آزمایش باید از بین برده شود.
اگر تست حیوان مهاجم مثبت باشد و گربهتان واکسن نزده باشد، معمولاً توصیه میشود که گربه هم از بین برود، چون درمانی وجود ندارد. اگر این کار انجام نشود، گربه باید حداقل چهار ماه در قرنطینهی کامل و بدون تماس با انسان یا حیوان دیگر نگهداری شود. در صورت زنده ماندن و عدم بروز علائم، در پایان دوره واکسن زده و آزاد میشود.
اگر گربه واکسینه شده باشد و تست حیوان مهاجم مثبت باشد، یک دوز تقویتی واکسن تزریق میشود و گربه باید تا ۴۵ روز تحت نظر باشد.
به یاد داشته باشید که هیچ درمانی برای هاری در گربهها وجود ندارد. بعد از بروز علائم، بیماری کشنده خواهد بود. انسانهایی که توسط حیوان مبتلا گاز گرفته میشوند، با تمیز کردن زخم، تزریق آنتیبادی در محل گازگرفتگی و چند نوبت واکسن درمان میشوند. این مراقبتهای پس از تماس معمولاً باعث نجات انسان میشود، اما گربهها چنین شانسی ندارند.
چگونه از ابتلای گربه به هاری پیشگیری کنیم؟
چون درمانی برای هاری وجود ندارد، واکسن زدن مهمترین کاری است که میتوانید برای محافظت از گربهتان انجام دهید. فرقی نمیکند گربهتان داخل خانه باشد یا بیرون برود، جوان باشد یا پیر، همه گربهها باید علیه هاری واکسینه شوند. واکسیناسیون از حدود ۱۲ هفتگی امکانپذیر است. با توجه به تفاوت بین واکسنهای مختلف، دامپزشک ممکن است نوع خاصی را بسته به شرایط گربه توصیه کند.
انتخاب واکسن مناسب برای گربه
مهمترین راه پیشگیری از هاری، بهروز نگه داشتن واکسن گربه است. برخی واکسنها سالانه تزریق میشوند، برخی دیگر پس از یک سال دوز تقویتی دریافت میکنند و بعد هر سه سال یکبار تمدید میشوند. نوع واکسن مناسب به توصیه دامپزشک، برند سازنده و قوانین محلی بستگی دارد. واکسنهای سهساله معمولاً انتخاب بهتری هستند، چون هزینه سالانه آنها در عمل مشابه میشود و دردسر کمتری دارد.
برخی از واکسنهای قدیمی حاوی مواد تقویتکنندهای هستند که واکنش سیستم ایمنی گربه را بالا میبرند. اما واکسنهای جدید بدون این مواد ساخته میشوند، چون در موارد نادری باعث تورم یا توده در محل تزریق شدهاند.
آیا نگهداشتن گربه در خانه امنتر است؟
شاید همه با همخانه بودن گربهها موافق نباشند، اما بدون شک نگهداشتن گربه در خانه از خطر تماس با حیوانات وحشی حامل هاری جلوگیری میکند. نگهداری گربه در خانه باعث محافظت در برابر تصادف با خودرو، انگلها و شکارچیان وحشی هم میشود.
اگر گربهتان در خانه زندگی میکند، باید محیطی غنی و سرگرمکننده برایش فراهم کنید. راههایی مانند فضاهای محافظتشده در حیاط (catio) یا حتی استفاده از قلاده برای پیادهروی، میتوانند هم سرگرمی و هم ایمنی را فراهم کنند.
در نهایت، مهم نیست که گربهتان اهل ماجراجویی در طبیعت باشد یا فقط دوستدار مبل و پنجره، حتماً با دامپزشک درباره واکسن هاری مشورت کنید. او میتواند راهنمایی کند تا گربهتان در امنیت کامل، شاد و سالم بماند.